De Amsterdamse fietser gevisualiseerd

Fietsstad Amsterdam, een nieuw boek van Fred Feddes en Marjolein de Lange, beschrijft hoe Amsterdam een fietsbeleid ontwikkelde (meer over het boek hieronder). Het archief van de Fietsersbond Amsterdam vormde een belangrijke bron voor het boek. Daarnaast is gebruik gemaakt van verkeersgegevens om trends te analyseren.

Een interessante dataset bestaat uit tellingen van het aantal fietsers, auto’s en andere weggebruikers die de stad in- en uitreden, over de periode 1980–2009. De meeste lokaties waar verkeer is geteld liggen op de Singelgracht, die een soort cirkel vormt om het centrum van Amsterdam.

De cijfers zijn telkens gebaseerd op handmatige tellingen op één dag, van 7:00 - 19:00 uur, van het verkeer in beide richtingen.

Ik werd gevraagd om mee te denken over een manier om deze gegevens te visualiseren, een interessante (en erg leuke) klus. Hieronder bespreek ik enkele opties die we hebben overwogen.

Spindiagram

Vanwege de ligging van de tellokaties lag het voor de hand om een cirkelvormige grafiek uit te proberen. De gemeentelijke Dienst Infrastructuur Verkeer en Vervoer was in 2007 ook al op dat idee gekomen. In een factsheet gebruikten ze een spindiagram om de fietstellingen in beeld te brengen.

Overigens noemden ze hun grafiek geen spindiagram, maar waaier. Met een fietsmetafoor legden ze uit hoe de grafiek werkt: «vanuit het middelpunt zijn de telpunten rond de binnenstad verbonden als spaken in een fietswiel».

Het is een mooie grafiek, maar dit grafiektype heeft ook een nadeel. Impliciet wordt de suggestie gewekt dat de oppervlakte binnen de paarse lijn correspondeert met het aantal passeringen, wat eigenlijk misleidend is (zie dit artikel voor een bespreking van een vergelijkbaar probleem). Een andere beperking is dat de grafiek niet laat zien hoe het fietsgebruik is veranderd - al zou je een versie kunnen maken met aparte lijnen voor 1980 en 2009.

Radial lollipop chart

Als alternatief heb ik een radial lollipop chart gemaakt. Althans, zo noem ik hem maar; voor zover ik weet bestond dit grafiektype nog niet. De grafiekbibliotheek die ik gebruik, D3.js, lijkt geen methode te hebben om de ‘spaken’ te tekenen, of in ieder geval kon ik die niet vinden. Ik heb daarom een functie geschreven om het begin- en eindpunt van de lijnen te berekenen. Ik was allang vergeten hoe je sinus en cosinus gebruikt, dus dat moest ik opzoeken. Ik heb de code hier gepubliceerd.

Hieronder een radial lollipop chart die laat zien hoe het fietsverkeer op bijna alle Singelgrachtkruisingen is toegenomen.

En hier een die het tegenovergestelde effect laat zien voor auto’s.

Ik hou er wel van als datapunten buiten het grafiekgebied vallen - al is dit misschien een beetje overdreven. De uitschieters worden veroorzaakt door het feit dat een groot deel van het autoverkeer de route Wibautstraat - IJtunnel gebruikt. Ik had de schaal kunnen aanpassen zodat deze uitschieters binnen het grafiekgebied zouden vallen, maar dan zou het veel moeilijker worden om veranderingen op andere routes en op de fietsgrafiek te onderscheiden.

Vlakdiagram

Ik ben op zich wel gecharmeerd van die radial lollipop chart, maar hij heeft een beperking: hij laat de veranderingen tussen 1980 en 2009 zien, maar niet wanneer die veranderingen zich voordeden. Het autoverkeer nam al af voordat de groei van het fietsverkeer goed op gang kwam, maar op de radial lollipop chart zie je dat niet.

In het boek staat daarom een vlakdiagram, waarbij kleuren corresponderen met de geografische oriëntatie van de kruisingen. Eenvoudig, maar effectief. En als je in de details wil duiken, klik dan hier voor een eerdere schets: fiets, auto.

Over het boek en de tentoonstelling

De Fietsersbond Amsterdam heeft zijn archief overgedragen aan het Stadsarchief. Marjolein de Lange, die een vrijwilligersproject coördineerde om de overdracht voor te bereiden, kwam op het idee om het materiaal te gebruiken als input voor een boek. Dat idee heeft ze vervolgens uitgevoerd samen met auteur Fred Feddes.

Het resultaat is een erg interessant boek over activisme versus samenwerking, over de plek van de fiets in het gemeentelijk beleid en over hoe de toverkracht van de Amsterdamse fietscultuur de doorslag gaf in de epische strijd om de onderdoorgang voor fietsers onder het Rijksmuseum. Verder staat het boek vol fantastische foto’s, kaarten en affiches. Een must voor iedereen die geïnteresseerd is in fietsen, Amsterdam, of actieposters. Er is ook een gratis toegankelijke tentoonstelling in het Stadsarchief (tot 30 juni).