Het netwerk van Nederlandse ondernemingen

Een van de manieren waarop bedrijven met elkaar verbonden zijn, is door gedeelde bestuurders: een commissaris bij een bepaald bedrijf zal soms ook commissaris zijn bij andere bedrijven. Onderzoekers gebruiken deze ‘board interlocks’ om te analyseren welke bedrijven een centrale plek innemen in het ondernemingennetwerk. Dit «wordt veelal beschouwd als indicatie voor een machtige of tenminste gunstige positie», aldus Frank Takes en Eelke Heemskerk in een interessant artikel over dit onderwerp.

Zowel de Volkskrant als NRC Handelsblad hebben visualisaties gemaakt van de (zakelijke) elite en hun commissariaten en andere functies. De gegevens van die visualisaties kan je weer gebruiken om netwerken te maken op basis van board interlocks. Hieronder een voorbeeld met gegevens van NRC Handelsblad uit 2017:

Donkere nodes verwijzen naar organisaties met een centrale positie in het netwerk, afgemeten aan hun betweenness centrality. Hieronder nog een voorbeeld, op basis van gegevens van de Volkskrant uit 2013:

Het duidelijkste verschil is dat de tweede grafiek veel meer nodes (organisaties) en edges (gedeelde bestuurders) bevat dan de grafiek over 2017. Maar er zijn nog meer verschillen. De dataset uit 2017 bevat alleen nodes met tenminste twee edges - waarschijnlijk het gevolg van een selectiecriterium dat NRC Handelsblad heeft gebruikt vanwege het type visualisatie dat ze wilden maken. De dataset uit 2013 bestaat verder uit meerdere componenten: drie sets van organisaties zijn alleen onderling verbonden en niet met de rest van het netwerk.

Er zijn dus flinke verschillen tussen de datasets. Is het desondanks zinvol om ze onderling te vergelijken? De tabel hieronder laat voor beide jaren de top–10 van organisaties met de hoogste betweenness centrality zien. De vergelijking beperkt zich tot organisaties die in beide datasets voorkomen.

Organisaties als VNO-NCW, het Concertgebouw en KLM lijken een vrij stabiele centrale positie in te nemen. VNO-NCW heeft een omvangrijke Raad van Commissarissen met vertegenwoordigers uit uiteenlopende sectoren. Het Concertgebouw werd jaren geleden al omschreven als de huiskamer van de elite.

Naast deze constante factoren zijn er flinke verschillen tussen de twee ranglijsten. De rangcorrelatie is slechts 0.33 en niet statistische significant. Dit kan te maken hebben met verschillen in de manier waarop de datasets zijn samengesteld; de kleine omvang van de overlap tussen de twee dataset (slechts 34 organisaties) en andere problemen die te maken hebben met de kwaliteit van de gegevens.

Aan de andere kant, sommige verschillen tussen de ranglijstjes lijken wel degelijk overeen te komen met daadwerkelijke veranderingen in de positie van ondernemingen. Twee voorbeelden:

• Een van de snelste stijgers is Ahold. Ahold is in 2016 met Delhaize gefuseerd. Het lijkt plausibel dat dit hun positie in het bedrijvennetwerk heeft versterkt.
• ABN Amro is verdwenen uit de top–10. Vroeger had de bank commissarissen met veel connecties, zoals Gerrit Zalm en Joop Wijn (die allebei door de draaideur tussen overheid en bedrijfsleven zijn gegaan), Peter Wakkie en Marjan Oudeman (volgens verschillende lijstjes één van de meest invloedrijke Nederlandse vrouwen). In 2015 stapte voorzitter Wakkie op na een rel over buitensporige beloningen (de bank was nog altijd in handen van de staat nadat hij in 2008 met publiek geld was gered). Vervolgens verlieten ook Oudeman, Zalm en Wijn de bank, deels vanwege de beursgang die eraan kwam. Het huidige bestuur lijkt een bescheidener profiel te hebben.

Bij dit soort analyses zou het enorm helpen om meer gegevens te hebben. Dat is nog een extra reden waarom het Handelsregister beschikbaar zou moeten komen als open data: dat biedt meer inzicht in de onderlinge verhoudingen in zakelijk Nederland.

Methode en gegevens

Zie de Engelstalige versie van dit artikel.